هر انسان نرمال ۲۳ جفت کروموزوم دارد که یکی از آنها از مادر و دیگری از پدر به ارث می رسد. ناهنجاری های کروموزومی نتیجه تغییر در تعداد یا ساختار کرموزوم ها می باشند. ناهنجاری در تعداد یا ساختار کروموزوم ها از علل مهم ایجاد نقص های مادرزادی به شمار می روند. در ۹۹% موارد در زمانی که سلول های جنسی پدر یا مادر تشکیل می شود ممکن است سلول مورد نظر واجد یک کروموزوم اضافی باشد. چنانچه چنین سلولی در تشکیل جنین شرکت کند، جنین مبتلا خواهد شد.
حدود 15 درصد از بارداری ها در زنان به سقط جنین ختم می شود که عوامل زیادی در ایجاد این پدیده نقش دارند. یکی از مهم ترین و رایج ترین عواملی که منجر به سقط های زودهنگام جنین و ختم بارداری می شود ناهنجاری های کروموزومی است که 96 درصد آن به ناهنجاری های تعدادی کروموزومی اختصاص دارد. رایج ترین ناهنجاری های تعدادی کروموزومی که تاکنون مشاهده شده است شامل کروموزوم های 13، 15، 16، 18، 21، X و Y می باشد. بسیاری از خانم های بارداری که به دلیل ناهنجاری های کروموزومی دچار سقط جنین شده اند به احتمال بیشتری در بارداری های بعدی نیز با این مشکل روبرو می شوند. در این موارد مطالعات سیتوژنتیکی بسیار حائز اهمیت است. شناسایی عوامل سقط جنین به میزان زیادی از استرس های روانی دراز مدت مادران کاهش داده و لزوم دریافت مشاوره ژنتیک را در بارداری های بعدی تعیین می کند.
مطالعات سیتوژنتیک شامل کاریوتایپ و روش FISH نه تنها روش های پرهزینه و زمان بر جهت تشخیص آنیوپلوئیدی هستند، بلکه به دلیل چالش های موجود در فرآیند کشت سلولی، آلودگی های احتمالی و کیفیت نامناسب آماده سازی کروموزوم ها ممکن است نتایج قابل قبولی حاصل نشود و نیاز به تکرار آزمایش ها باشد.
· نمونه های مورد نیاز برای آزمایش QF-PCR
سونوگرافی و آزمایش های دو گانه، سه گانه و یا چهار گانه (Double, Triple or Quadruple Test) درهفته دهم و یازدهم بارداری توسط متخصص زنان وضعیت جنین تا حد زیادی مشخص خواهد شد که دقت این آزمایش ها حداکثر 85% می باشد. در صورت مشکوک بودن نتایج آزمایش های فوق و یا سن بالاتر از 35 سال در مادران باردار، بررسی ژنتیکی کروموزوم ها ضرورت دارد. از آنجایی که در ایران بعد از هفته 18 بارداری سقط جنین غیر قانونی می باشد لازم است نتایج همه آزمایش ها تا قبل از اتمام هفته 18 بارداری مشخص شوند. لذا توصیه می شود بعد از هفته 15 بارداری از روش بررسی سریع اختلالات کروموزومی به نام QF-PCRاستفاده شود.
· مدت زمان پاسخ دهی آزمایش QF-PCR
روش QF-PCRسریع و نسبتا ارزان می باشد و در مدت 48 ساعت بعد از نمونه گیری، نتایج قابل اطمینانی را فراهم می آورد. این روش از روش های معمول سیتوژنتیکی سریع تر و ارزان تر است و دقت آن بیش از 99% می باشد. در صورتی که علائم و نشانه های مشخص بالینی ابتلا به بیماری در جنین وجود داشته باشد، کاریوتایپ نیز به همراه این آزمایش صورت می گیرد. در حال حاضر، از نظر پزشکی قانونی، نتایج QF-PCR به تنهایی جهت مجوز ختم بارداری کافی نمی باشد و باید تکنیک دیگری مانند MLPA نتایج آن را تایید کند تا اجازه ی ختم بارداری داده شود. در شرایط محدودیت زمانی، آزمایش QF-PCR و MLPA به صورت همزمان با کاریوتایپ انجام می شود.
کاربردهای روش QF-PCR
- تشخیص سریع ناهنجاری تعدادی کروموزم های 13، 18، 21، X و Y شامل سندرم پاتو (تریزومی ۱۳)، سندرم ادوارد (تریزومی ۱۸)، سندرم داون (تریزومی ۲۱)، سندرم ترنر(45,(XO، سندرم کلاین فلتر 47 ,( XXY)، سندرم ژاکوبز 47, (XYY) و سندرم triple X (47,XXX)
- بررسی سلامت جنین در صورت مشکوک بودن نتایج غربالگری سه ماهه اول
- تعیین جنسیت جنین
- تشخیص انواع پلی پلوئیدی(تریپلوئیدی) در جنین یا جنین سقط شده
- بررسی سریع اختلالات کروموزومی در مواردی که امکان کشت سلولی فراهم نباشد و یا زمان کافی برای کشت سلولی ندارند.
- بررسی کروموزومی نمونه جنینی در خانم های باردار مستعد احتمال اختلال کروموزومی که شامل درخواست آزمایش کروموزومی حین بارداری توسط پزشک، سن بالای 35 سال مادر در هنگام بارداری، مشاهده جواب آزمایشات حین بارداری موسوم به تست سه گانه یا چهارگانه، (Triple Test, Quadruple Test) مشکوک به وجود اختلالات کروموزومی جنین ، وجود نتایج سونوگرافی حین بارداری مشکوک به اختلال کروموزوم در جنین ، داشتن فرزند مبتلا به یک اختلال کروموزومی (زنده یا فوت شده) و وجود اختلالات کروموزومی در خانم باردار یا همسر وی می باشد.
روش انجام تست QF-PCR
- نمونه گیری با روش آمنیوسنتز و CVS پس از هفته دوازدهم بارداری
- استخراج DNA از مایع آمنیوتیک یا پرزهای کوریونی
- تکثیر مارکرها با روش PCR با استفاده از کیت اختصاصی QF-PCR
- آنالیز نمونه ها با روش Capillary electrophoresis درون دستگاه Genetic Analyzer
- آنالیز نهایی نمونه ها با استفاده از نرم افزار Gene Mapperیا Gene Marker
منابع علمی: